ÖMER ÖKSÜZ*

 

I . GİRİŞ

 

 

 

A-) GENEL BİLGİ

 

 

   Ülkemizde son yıllarda hızla gelişen sektörlerin başında turizm gelmektedir. Gerek içinde yaşadığımız coğrafi yapının elverişli oluşu gerekse sayıları hızla artan turizm işletmeleri dolayısıyla seyahat faaliyetleri küçümsenemeyecek oranlardadır[1].

 

   Seyahat, insanların, tatil zamanlarını geçirdikleri, gezme, dinlenme, eğlenme, yeni yerler keşfetme gibi çok çeşitli ihtiyaçlarını karşıladıkları önemli bir faaliyettir. Böyle amaçlarla başlanan bir gezi programını sorunsuz geçirmek elbette ki tüm tüketicilerin en doğal haklarıdır.

 

   Her ne kadar turizm ile ilgili bazı yasal düzenlemeler [2] uzun yıllardır mevzuatımızda yer alsa da günümüz koşullarında yetersiz kalmıştır. Nihayet 4077 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanuna [3]  4822 sayılı kanunla 06.03.2003 tarihinde Paket Tur başlıklı madde,  6/C olarak eklenmiştir.

 

   Aslında 1996 tarihli Seyahat Acentaları Yönetmeliği[4] incelendiğinde 4. maddenin a bendinde seyahat acentalarının  hizmetleri arasında ‘ Tur Düzenlemek’ faaliyeti şöyle tanımlanmıştır: Bir programa bağlı ya da programsız yurtiçinden yurtdışına, yurtdışından yurtiçine veya yurtiçinde gerçekleşen, gecelemeli veya gecelemesiz olarak gezi, spor, eğlence, dini, sağlık, eğitim, kültürel, bilimsel ve mesleki inceleme, teşvik veya destek amaçlı seyahat ve bunun  içinde yer alan hizmetleri organize etmek, pazarlamak, gerçekleştirmek. Bu düzenlemeyle de doğrudan doğruya olmasa bile, dolaylı biçimde seyahat acentalarının faaliyetleri çerçevesinde seyahat sözleşmesi Türk Hukukuna girmiştir[5].

 

B-) ÇALIŞMANIN KAPSAMI

 

   Bu çalışmada Paket Tur diye tabir edilen sözleşme ile ilgili olarak yasada yer alan tanımlar, kavramlar ve bunlara bağlı sorunlar, tüketicinin hak ve borçları, sözleşmeden sorumlu olanlar ele alınacaktır.

 

C-) TERMİNOLOJİ

 

   4077 sayılı TKHK. madde 6-C ‘’ Paket Tur ‘’ başlığını taşımaktadır. Ancak doktrinde ve uygulamada seyahat sözleşmesi, gezi sözleşmesi, gezi düzenleme sözleşmesi,tur gibi kavramlar kullanılmaktadır.

 

   Seyahat sözleşmelerinde tüketicilerin karşılaştıkları sorunlar karşısında atılan somut adımlar, uluslararası düzeyde 1970 tarihli Brüksel Anlaşması[6] ile sonuçlanmıştır. İşte bu anlaşmada ‘ Seyahat Sözleşmesi’ acentaların hem seyahat organize etme hem de organize edilmiş seyahatlerin pazarlanmasına aracılık etme faaliyetlerini kapsamak üzere kullanılmış olması, terminoloji konusunda tereddütler yaratmıştır[7]. Doktrinde, gezi düzenleme (Reiseveranstaltungsvertrag, le conrat de voyage) ile gezi aracılığı sözleşmesi (Reisevermittlungsvertrag, le conrat d’intermediare de voyage) birbirinden farklı sözleşmeler olarak görülmektedir[8].

 

   Bu çalışmada kanundaki düzenlemeye uygun olarak ‘Paket Tur Sözleşmesi’ terminolojisi kullanılacak ve kapsamı belirtilerek, terminolojide kullanılan diğer terimler ile karşılaştırılması yapılacaktır.

 

II. TÜKETİCİLERİN KORUNMASI HAKKINDA KANUNDA PAKET TUR SÖZLEŞMESİ

 

Madde: 6-C

 

   Paket tur sözleşmeleri; ulaştırma, konaklama ve bunlara yardımcı sayılmayan diğer turistik hizmetlerin en az ikisinin birlikte , her şeyin dahil olduğu fiyatla satılan veya satış taahhüdü yapılan ve hizmeti yirmidört  saatten uzun bir süreyi kapsayan veya gecelik konaklamayı içeren ve bir nüshasının tüketiciye verilmesi zorunlu, önceden düzenlenmiş yazılı sözleşmelerdir.

 

   Paket tur sözleşmelerine ilişkin usul ve esasları Bakanlık belirler.

 

   İlgili yasal metnin 2. bendinde Bakanlğa[9] usul ve esasları belirleme yetkisi verilmiştir. Sözleşme özgürlüğü ile ilgili olan böyle bir düzenlemenin yasayla yapılması gerekirken Bakanlığa verilen yetki yerinde değildir[10].

 

   Nitekim Bakanlık bu konu ile ilgili olarak TKHK m.6-C/2 den aldığı yetkiye binaen Paket Tur Sözleşmeleri Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik[11](bundan sonra Paket Tur Yönetmeliği olarak kullanılacaktır) ile bir düzenleme yapmıştır.

 

A-) SÖZLEŞMENİN HUKUKİ NİTELİĞİ

 

   Öncelikle, genel anlamda sözleşme, iki taraflı bir hukuki işlemdir. Borçlar Kanunumuzun 1. maddesine göre “iki taraf karşılıklı ve birbirine uygun surette rız’alarını beyan ettikleri takdirde akit tamam olur’’[12].

 

   Türk hukukunda bu sözleşmelerin atipik sözleşme olduğu hususunda büyük bir fikir birliği vardır. Paket tur sözleşmeleri atipik sözleşmelerden karma sözleşme niteliğindedir. Şöyle ki; atipik sözleşmeler deyimi kanun tarafından tüm unsurlarıyla düzenlenmeyen sözleşmeleri ifade etmektedir. Doktrinde atipik sözleşmelere ‘isimsiz sözleşmeler’ ifadesi kullanılmaktadır. Ancak bu, yanlış anlaşılabilecek bir ifadedir. Çünkü isimsiz sözleşmelerin de doktrin veya uygulama tarafından adı konmuş olduğu gibi bazen TKHK da olduğu gibi (Paket Tur Sözleşmeleri) ismende belirlenmiş olabilir [13].

 

   Karma sözleşmeler, kanunun çeşitli sözleşme tiplerinde öngördüğü unsurların kanunun öngörmediği tarzda bir araya getirilmesiyle meydana gelirler[14], Paket tur sözleşmelerine baktığımızda;

 

              taşıma sözleşmesi ( ulaştırma hizmeti)

              kira sözleşmesi ( konaklama hizmeti)

              satış sözleşmesi ( bedel ödeme ) gibi kanunda tüm unsurları ile belirtilmiş yani tipik sözleşmelerin bir kombinasyonu görülür[15].

 

   Taraflardan birinin çeşitli tiplere özgü birden fazla edimde bulunma, diğerinin ise tek bir edimi yerine getirme, çoğunlukla bir miktar para ödeme borcu altına girdiği sözleşmelere ‘ kombine sözleşmeler ’ denir[16].

 

   Paket tur sözleşmeleri de, tüketicinin para ödeme borcu, diğer tarafında taşıma, kira gibi tipik sözleşmelerin ifası borcu altına girdiği bir sözleşme olduğundan, karma sözleşmelerden kombine sözleşmelerdir.

 

 

B-)SÖZLEŞMENİN TARAFLARI

 

   Paket tur yönetmeliğinin 2. maddesi: ‘’Bu yönetmelik, paket tur, paket tatil veya paket seyahatler gibi isimler adı altında, ulaştırma, konaklama ve bunlara yardımcı sayılmayan diğer turistik hizmetlerin en az ikisinin birlikte, her şeyin dahil olduğu fiyatla satılan veya satış taahhüdü yapılan ve hizmeti 24 saatten uzun bir süreyi kapsayan veya gecelik konaklamayı içeren sözleşmelere uygulanır’’ diyerek yasal düzenlemenin kapsamını çizmektedir. Yine aynı yönetmelik m.4-c de “Kar amacıyla turistlere ulaştırma, konaklama, gezi, spor ve eğlence imkanları sağlayan, onlara turizmle ilgili bilgiler veren, bu konuya ilişkin tüm hizmetleri gören ticari kuruluşlara seyahat acentası denir’’ şeklindeki ifade dolayısıyla sözleşmenin bir tarafında seyahat acentası yer almaktadır.

 

   Seyahat acentaları hakkında kısa bir bilgi vermek gerekirse; 1618 sayılı Seyahat Acentaları ve Seyahat Acentaları  Birliği Kanunu’ na değinmek gerekir. Bu kanunun 1. maddesinde yapılan  seyahat acentası tanımı[17] ile Paket Tur Yönetmeliği’nde  yapılan tanım birbiriyle örtüşmektedir. Tanımlardaki ‘kar sağlama’ unsuru ayırt edici özellik taşır. Kazanç elde etme amacı olmaksızın böyle bir tur veya gezi düzenleyen kişi yasa (TKHK) anlamında satıcı ya da sağlayıcı olmadığından, bu gezinin TKHK kapsamına giren bir paket tur sözleşmesi olduğu söylenemeyecektir. Örneğin, bir derneğin kendi üyelerine veya bir okulun öğrencilerine gezi düzenlemesinde durum böyledir. Ancak dernek kendi üyeleri veya okul kendi öğrencileri için paket tur düzenleyen kişiyle sözleşme yapıyorsa ortada paket tur sözleşmesi vardır[18].

 

   Paket tur sözleşmesinin diğer tarafında, hizmeti satın alan tüketici yer almaktadır. Tüketici ise,TKHK ve Paket Tur Yönetmeliği’nde ‘’Bir mal veya hizmeti, ticari veya mesleki olmayan amaçlarla edinen , kullanan veya yararlanan gerçek ya da tüzel kişi’’ olarak tanımlanmıştır. Bu tanımlarda ise –ticari veya mesleki olmayan amaçlarla- denilmesi üzerinde durmak gerekir. Kanunun lafzından çıkan sonuca göre, ticari veya mesleki amaçlarla tura katılan kişi TKHK kapsamında tüketici sayılmayacaktır. Örneğin, ticari bir kuruluşun, ticari amaçlarla kongre veya seminer düzenlemesi için paket tur sipariş etmesi ve bu tura katılmasında durum böyledir[19].

 

   Oysa Direktifte tüketici daha geniş tanımlanmakta ve seyahate katılan ne amaçla katılırsa katılsın tüketici sayılmaktadır. Yine ulusal mevzuatımızda yer alan 1996 tarihli Seyahat Acentaları Yönetmeliği’nde tüketici;seyahat acentası hizmetini veya ürününü bizzat faydalanmak üzere satın alan kişiyi ifade eder şeklinde tanımlanmıştır. Dolayısıyla seyahate katılan kişinin amacı (ticari veya mesleki) önem arz etmez.

   Gerek Direktifte gerekse 1996 tarihli Paket Tur Yönetmeliğinde tüketiciyi böyle dar kapsamda tutan bir uygulama olmamasına rağmen TKHK da ki düzenleme kanımca isabetsiz bir düzenlemedir.

 

C-) TARAFLARIN SORUMLULUĞU

 

   Paket Tur Yönetmeliği madde 9 uyarınca turu düzenleyen acenta tüketiciye karşı sorumludur. Dolayısıyla tüketici, acentanın yükümlülüklerini gereği gibi yerine getirmemesinden dolayı TKHK’a dayanarak paket turu düzenleyen acentaya başvurabilir.

 

   Paket turu düzenleyen acenta, tüketiciye olan yükümlülüklerini yerine getirebilmek için otel sahibi, taşıyıcı gibi kişilerle sözleşme yapmak durumundadır. Bu kişiler B.K. m.100 anlamında ifa yardımcılarıdır.Tüketici bu ifa yardımcılarına ancak haksız fiillerinden dolayı başvurabilecektir.

 

   Uygulamada karşımıza sıkça çıkan bir konuya da değinmek gerekir. Bazen bir acentanın düzenlediği bir paket tur başka bir acenta tarafından tüketiciye pazarlanmaktadır. Pazarlama işini yapan acentaya aracı acenta denilmektedir. TKHK da veya Paket Tur Yönetmeliğinde aracı acenta ile ilgili bir tanım ya da düzenleme yoktur. Ancak Avrupa Birliğinin Turistik Geziler (Paket Turlar) Hakkındaki Yönerge de   “aracı firma, organizatör tarafından bütünleştirilmiş paket turların satışını yapan veya bunu sunan kişiyi ifade eder” denildikten sonra sözleşme şu şekilde tanımlanmıştır: “Tüketiciyi ve organizatör ve / veya aracı firmayı bağlayan anlaşmayı (Gezi Sözleşmesini) ifade eder.’’ 1996 tarihli Seyahat Acentaları Yönetmeliğinin sorumluluk başlıklı 33. maddesi ise aynen şöyledir:             “Seyahat acentaları bizzat düzenledikleri faaliyet ve başka seyahat acentasının düzenlediği faaliyete ilişkin pazarlama hizmetlerinde tüketicilere karşı faaliyetin içerdiği tüm hizmetlerden sorumludur.’’

 

   Yukarıda izah edilen düzenlemelerde aracı acenta hem tanımlanmış hem de tüketiciye karşı sorumlu tutulmuştur.Doktrinde ise aracı acentayı sorumlu tutan yasal düzenlemeler eleştirilmektedir[20].Bu görüş aracı acentayı sorumlu tutan yasal düzenlemeleri BK. ve  TTK. hükümlerine zıt görmektedir.

 

   Hal böyle iken 2003 tarihinde mevzuatımıza giren Paket Tur Sözleşmeleri ile ilgili TKHK m.6-C de ve Paket Tur Yönetmeliğinde aracı acentanın tanımlanmaması ve sorumlu olup olmayacağı hususunun incelenmemesi kanımca isabetsiz olmuştur.Bu noktalar yasal mevzuatımıza eklenirse bu konuda  Avrupa Birliği Yönergesi ile de uyum sağlanmış olacaktır.

 

   Yasamızdaki bu eksikliği belirttikten sonra mevcut düzenlemeye rağmen durumu değerlendirmek gerekir. Doktrinde TKHK kapsamında yalnız paket turu düzenleyen acentanın sorumlu olacağı, aracı acentanın ise yalnız vekalet hükümleri (BK. 390) çerçevesinde sorumlu olacağı savunulmaktadır[21]. Kanımca aracı acentanın sorumluluğu açısından Paket Tur Yönetmeliği m. 4-c deki tanımın incelenmesi gerekir. Yönetmelik m. 4-c aynen şöyledir: ‘’ Seyahat acentası kar amacıyla turistlere ulaştırma, konaklama, gezi, spor ve eğlence imkanları sağlayan, onlara turizmle ilgili bilgiler veren, bu konuya ilişkin tüm hizmetleri gören ticari kuruluşları ifade eder.’’

 

   Dolayısıyla aracı acentanında kar amacıyla yaptığı pazarlama hizmeti tanımdaki

-tüm hizmetler- kapsamında değerlendirilmeli ve aracı acentanın da TKHK kapsamında sorumlu olduğu kabul edilmelidir. Bu, hem kanunun lafzından çıkan bir sonuçtur hem de Direktife uygun ve tüketici yararına bir çözümdür.

 

D-) SÖZLEŞMENİN UNSURLARI

 

   Paket tur sözleşmesinin unsurlarını Yasadan yararlanarak şu şekilde sıralayabiliriz[22]:

• Paket tura dahil belli sayıda hizmet edimlerinin varlığı( edimlerin bütünlüğü unsuru)
• Paket tura dahil hizmetlerim karşılığının götürü (toplam) olarak kararlaştırılması(ücret unsuru)
• Paket tura dahil hizmetlerin bir günden uzun bir süreyi veya en azından gecelik konaklamayı içermesi (süre unsuru)

 

1-) Edimlerin Bütünlüğü Unsuru

 

   Edimlerin bütünlüğü unsuru, birbirinden bağımsız nitelikteki en az iki edimin mevcut olmasını ve bunların birbiriyle ilişkilendirilmesini zorunlu kılar[23].

 

   Kanundaki tanıma bakıldığında sanki paket tur sözleşmelerinden bahsedebilmek için;

• Ulaştırma
• Konaklama

          Ve bunlara ilaveten

• Ulaştırma ve konaklamaya yardımcı sayılmayan turistik hizmetlerin en az ikisinin birlikte olması gerektiği gibi bir kanı uyanmaktadır.

 

   Fakat burada düzeltici bir yorum yaparak mevzuatımızı yabancı hukuklardaki bu düzenlemelere uygun yorumlamak gerekir. Şu halde düzeltici yorumla, ulaştırma (taşıma) veya konaklamanın mutlaka paket tur içinde olması gerektiği gibi bunlara yardımcı sayılmayan diğer turistik hizmetlerinden en az birisinin yani toplam iki edimin paket tur hizmeti içinde olması gerekir[24].

 

   Yasada böyle en az iki hizmet ediminin aranmasının altında paket tur sözleşmelerini bireysel seyahat sözleşmelerinden ayırmak amacı yatmaktadır. Örneğin bir kişi tatile çıktığında ve otelde konaklamak için bir sözleşme yaptığında ya da kendi arabasıyla gezmeye çıktığında paket tur sözleşmesinden bahsedilmeyecektir.

 

   Yine üzerinde durulması gereken diğer bir hususta şudur: Yasada sözleşmede bulunması gereken ikinci hizmetin ulaştırma veya konaklama hizmetine yardımcı sayılmayan bir turistik hizmet olması gereğidir. Örneğin tren ile yapılan bir ulaştırma hizmetinde tüketicinin trenin yataklı vagonundan yararlandırılması ulaştırma hizmetine yardımcı bir hizmet olduğundan asli bir edim olarak  değerlendirilmeyecektir.

 

2-) Götürü Ücret Unsuru

 

   Yasada her ne kadar paket tura dahil hizmetlerin karşılığının götürü olarak kararlaştırılması zorunlu bir unsur gibi gösterilmiş ise de yabancı hukuk düzenlemelerinde olduğu gibi götürü ücret unsuru zorunlu bir unsur olmayıp genelde rastlanılan bir durumdur. Nitekim Direktifte ve İsviçre’deki Paket Turlar Hakkındaki Kanunda, açıkça paket tura dahil hizmet edimlerinin ayrı ayrı ücretlendirilmesinde de paket tur sözleşmesinin olduğu açıkça vurgulanmıştır[25].

 

3-) Süre Unsuru

 

   Yasada açıkça belirtildiği gibi paket turlara dahil hizmetlerin 24 saatten uzun süreyi kapsaması veya en az bir gecelik konaklamayı içermesi gerekmektedir. Dolayısıyla paket tura dahil hizmetlerden en az bir tanesi konaklamaya ilişkin olmalıdır. Konaklamaya ilişkin hizmetin yer almadığı bir turizm faaliyetine paket tur diyebilmek için ise en az 24 saat sürmesi gerekir.

 

   Dolayısıyla bu süre unsurlarına uygun olmayan bir tur, örneğin günibirlik turlar TKHK anlamında paket tur sayılmayacaktır.

 

E-) SÖZLEŞMENİN ŞEKLİ

 

   Paket tur sözleşmeleri TKHK m.6-C de açıkça belirtildiği üzere yazılı yapılmak zorundadır. Aynı husus Paket Tur Yönetmeliği’nde de tekrar edilmiştir. Paket tur yapılacağına dair bir ön sözleşme yapılacak ise bu da yazılı yapılmalıdır[26].

 

   Yine yasada belirtilen diğer bir nokta da yazılı olarak yapılan bu sözleşmelerin bir nüshasının[27]tüketiciye verilmesi zorunluluğudur. Nüsha fotokopi değildir[28]. Dolayısıyla kanundan çıkan sonuç yazılı olarak hazırlanan paket tur sözleşmelerinin 2 adet hazırlanması ve taraflarca imza edilerek, imzalı bir tanesinin de tüketiciye verilmesi zorunluluğudur.    

 

   Paket Tur Yönetmeliği madde 5 sözleşmede yer alması gereken hususları düzenlemektedir. Buna göre:

      Sözleşmede

• Sözleşme taraflarının, isim, unvan, açık adres, telefon ve varsa diğer erişim bilgileri,
• Hareket, dönüş tarihi ve saatleri ile kesintiler dahil paket turun süresi,
• Paket tur sırasındaki duraklama yerleri nakil bağlantıları dahil turun güzergahı, ulaşım araçlarının cinsi, konaklama yeri ve sınıfı,bunların süreleri,yemek öğün sayısı,varsa rehber ve ücreti ile paket tura dahil diğer hizmetlere ilişkin bilgiler,
• Paket tur öncesi ve paket tur sırasındaki fesih koşulları,
• Seyahat acentasının kusuru veya sözleşmeye kısmen ya da tamamen uymaması hallerinde ödeyeceği tazminat ile ödenmiş olan paranın iadesine ilişkin bir taahüt,
• Mücbir sebep sayılan haller ve bu tarafların hak ve sorumlulukları,
• Paket turun Türk Lirası olarak vergiler dahil fiyatı ve ödeme şekli,
• Vadeye göre faiz ile birlikte ödenecek Türk Lirası olarak toplam satış fiyatı,
• Faiz miktarı, faizin hesaplandığı yıllık oran ve sözleşmede belirtilen faiz oranının yüzde otuz fazlasını geçmemek üzere  gecikme faiz oranı,
• Peşinat tutarı,
• Ödeme planı,
• Borçlunun temerrüde düşmesinin hukuki sonuçları yer alır.

 

   Paket Tur Yönetmeliğine göre “Seyahat acentası , paket tur hakkında bilgi isteyen tüketiciye tanıtım amaçlı bir broşür vermek zorundadır.Broşürün içerdiği hususlar, seyahat acentası için bağlayıcıdır.Söz konusu özelliklerde yapılacak değişiklikler ancak broşürde açıkça belirtilmek ve sözleşme akdedilmeden önce tüketiciye bildirilmek şartıyla, sözleşme akdedildikten sonra ise tarafların açık mutabakatı ile değiştirilebilir’’.

 

   Bu broşürde;

 

• Vergiler dahil fiyat ve ödeme koşulları,
• Gidilecek yer ve ulaşım biçimi,
• Kalınacak yerin özellikleri,
• Yemek ve gezi planı,
• Paket tur programı,
• Uluslararası seyahatlerde pasaport ve vize koşulları,
• Seyahat acentasının, paket tura katılacak tüketici sayısının yeterli olmadığı durumda paket turun iptalini tüketiciye bildireceği en son tarih,

 

   gösterilir.

 

   Bu broşürdeki bilgilere ek olarak seyahat acentası tüketiciye sözleşme akdedilmeden önce yazılı olarak aşağıdaki hususları içeren konularda bilgi verir.

 

• Seyahat acentasının yerel temsilcisinin adı, adresi ve telofon numarası ile bunların bulunmaması halinde tüketicinin zor durumda kaldığında başvurabileceği yerel irtibat noktasının adı, adresi ve telefon numarası,
• Varsa ara durakların zamanı, yeri ve ulaştırma bağlantıları ile yolcu tarafından kullanılacak ulaşım aracının özellikleri,
• Reşit olmayan kişilerin yurt dışına yolculuğu veya yurt dışında kalmaları halinde, tüketici veya tüketicinin kaldığı yerle doğrudan teması sağlayacak bilgiler,
• Tüketici tarafından iptal masraflarını ya da kaza veya hastalık halinde ülkesine geri gönderilme de dahil olmak üzere yardım masraflarını teminat altına alacak isteğe bağlı bir sigorta sözleşmesi yapılmasıyla ilgili bilgiler.

 

   Kanımca burada eleştirilmesi gereken şudur: Öncelikle bu broşürün verilmesi zorunluluğu ancak tüketicinin talebi halinde vardır. Dolayısıyla tüketici talep etmez ise böyle bir broşür verilmeyecektir. Ancak Tanıtım Broşürü ile ilgili, Yönetmeliğin 12. maddesinde broşürde gösterilecek bilgiler arasında 

 

   f) Uluslararası seyahatlerde pasaport ve vize koşulları,

   g)Seyahat acentasının, paket tura katılacak tüketici sayısının yeterli olmadığı durumda paket turun iptalini tüketiciye bildireceği en son tarih, gösterilmektedir.

 

   Paket tur sözleşmesinde yer alması gereken bu hususların sadece tüketicinin talebi ile verilecek broşürde yer alması tüketiciyi korumak anlamında isabetsiz olmuştur.

 

   Ayrıca Yönetmelik madde 12’nin başlığı ‘ Tanıtım Broşürü’ dür. Dolayısıyla broşürün işlevi, başlığın lafzına göre, turu tanıtmak adına bilgiler vermesidir.Yukarıda anılan ‘f’ ve ‘g’ maddeleri broşürün işlevine de uygun değildir.

 

   Ancak bu maddelerin sözleşmede de yer alması halinde her ne kadar turun tanıtımı ile ilgili olmasa da, broşürde de yer alması tüketiciyi koruyucu olabilir. Çünkü tüketiciler genellikle sözleşmeden önce verilen bu tür broşürlerdeki bilgilere göre tura katılmaktadır.

 

   Yukarıda, aracı acentanın sadece vekalet hükümleri çerçevesinde sorumlu tutulması gerektiği yönündeki görüşlere değindik. Ancak görüldüğü üzere tanıtım amaçlı verilen bu tip broşürler son derece önemli bilgiler içermekte ve ayrıca çoğu zaman da tüketiciyi etkilemektedir. Dolayısıyla bir seyahat acentasının düzenlediği paket turu satan veya sunan aracı acenta paket turdaki hizmetler dolayısıyla sorumlu tutulmalıdır ki müşteriye bilgi verirken daha özenli davransın.

 

F-) TARAFLARIN HAK VE BORÇLARI

 

   Öncelikle şunu belirtmek gerekir ki; taraflar, sözleşme özgürlüğü çerçevesinde  Yasaya ve ahlaka aykırı olmamak kaydıyla çeşitli hak ve borçlar belirleyebilirler[29]. Genellikle bu tip sözleşmeler önceden hazırlanmış matbu sözleşmeler olduğundan, TKHK madde 6 da ki düzenleme dolayısıyla haksız şartlar tüketiciyi bağlamayacaktır.

 

   Ancak burada genel anlamda sözleşmeye tipik özelliklerini veren hak ve borçlara değinmek gerekir.

 

1-) Tüketicinin Hak ve Borçları[30]

 

   Tüketicinin hakları genellikle şunlardır:

 

• Paket tura dahil hizmetlerden yararlanma hakkı,
• Bilgi alma hakkı (tanıtıcı broşür isteme hakkı vb.),

 

Tüketicinin borçları genellikle şunlardır:

 

• Kararlaştırılan ücreti ödeme borcu,
• Sözleşmede kararlaştırılan veya dürüstlük kuralları gereği ek (vize, pasaport...) giderleri ödeme borcu,
• İşbirliği yapma ve özenli davranma borcu,
• Açıklama ve bilgi verme borcu.

 

2-) Paket Tur Düzenleyenin Hak ve Borçları[31]

 

   Hakları:

 

   Paket tur düzenleyenin en önemli hakkı ücret isteme hakkıdır. Ayrıca yukarıda sayılan tüketicinin borçları da doğal olarak paket turu düzenleyenin haklarıdır

 

   Borçları:

 

·      Seyahat edimini gereği gibi yerine getirme borcu,

·      Aydınlatma borcu (Paket turu düzenleyen, tüketiciyi seyahatla ilgili hususlarda aydınlatma yükümlüdür. Örneğin, pasaport, vize sağlık gibi konularda),

·      Sır saklamak borcu (1618 sayılı kanun gereği acenta, müşterilerinin isim ve adresleriyle, geziyle ilgili kişisel hususları saklamakla yükümlüdür.),

·      Teminat gösterme borcu (Bu konuya ileride değinilecektir.).

 

G-) FİYAT DEĞİŞİKLİKLERİ

 

    Paket Tur Yönetmeliğinin 6. maddesine göre:

 

   Sözleşmede öngörülen fiyat ve koşullar ancak, liman ve havaalanına iniş vergileri gibi harç, vergi ve ücretler ile döviz kurlarından kaynaklanan fiyat değişiklikleri halinde değiştirilebilir. Bundan başka kural olarak fiyat değiştirilemez.

 

   Yukarıda sayılan haller dolayısıyla yapılan fiyat değişikliklerinde ise tüketicinin herhangi bir tazminat ödemeden bazı seçimlik hakları vardır. Bunlar:

 

1.    Tüketici, değişiklikleri ve fiyat üzerindeki etkisini açıkça belirten ek sözleşmeyi kabul eder.

2.    Tüketici, sözleşmeden döner fakat, seyahat acentasının kendisine ikame bir paket tur sunabilmesi halinde eşdeğerde bir paket tur alma hakkı vardır.

3.    Tüketici, sözleşmeden döner ve sözleşme kapsamında ödemiş olduğu tüm bedeli 10 gün içinde ( Bu süreyi acentaya, tüketiciden aldığı bedeli ödemesi için düzenleyici bir süre olarak kabul etmek gerekir. Yoksa tüketici açısından hak düşürücü bir süre olarak yorumlamak kanunun amacına ters düşecektir.)

geri alır

   Kanımca fiyat değişikliğini düzenleyen ilgili maddede bazı eksiklikler vardır.  Örneğin paket tura katılmak için tüm hazırlıklarını yapan,gerekli zaman dilimini ayarlayan bir tüketiciye,paket tura çok az bir süre kala fiyatların anılan nedenlerden biri ile değiştiğinin bildirilmesi halinde, tüketicinin ödediği bedeli geri alarak sözleşmeden dönmesi pek mümkün gözükmemektedir. Her şeye rağmen tüketici fiyat değişikliğini bir anlamda kabul etmek zorunda kalacaktır. Bu anlamda, fiyat değişikliklerinin bildirilmesi için paket tura çıkmadan önce belirli bir zaman diliminin ortaya koyulması gerekmektedir. Nitekim Direktife göre de ancak bu konuda paket tura katılmadan 20 gün öncesine kadar fiyat değişiklikleri tüketiciye yansıtılabilir.

 

H-) SÖZLEŞMENİN DEVRİ

 

   Paket Tur Yönetmeliğinin 7. maddesine göre:

 

   “Tüketici, paket tura devam etmesinin mümkün olmaması durumunda, hareketten en az 7 gün önce seyahat acentasına niyetini bildirerek rezarvasyonunu, paket tur açısından geçerli tüm koşulları yerine getiren bir üçüncü kişiye devredebilir.Bu durumda, paket turu devreden ve devralan, sözleşmeye taraf seyahat acentasına karşı, bakiye tutarın ve söz konusu devirden doğan tüm ilave masrafların ödenmesinden müteselsilen sorumludurlar.’’

 

   Paket turu düzenleyen açısından tura katılacak kişinin kim olduğu önem arz etmediği için sözleşmenin devri yani tüketicinin değişmesinin mümkün olması sözleşmenin geçerliliğini etkilemeyecektir.

 

   Burada hem sözleşmeyi devreden tüketici hem de devralan tüketici, paket turu düzenleyene karşı;

·       Sözleşmenin kalan tüm bedeli üzerinden

·       Söz konusu devir dolayısıyla doğabilecek masraflar dolayısıyla müteselsilen sorumludurlar.

 

I-) SEYAHAT DÜZENLEYENİN EDİMLERİNİ YERİNE GETİRMEMESİ VE SORUMLULUK

 

   Paket tur sözleşmelerinde tüketici açısından en büyük problem paket turu düzenleyenin sözleşmede kararlaştırılan edimlerini yerine getirmemesidir. Bu konu ile ilgili yasal düzenleme Yönetmelik madde 9’dadır. Bu hükme göre:

 

   ‘’Sözleşmeye taraf seyahat acentası sözleşmeden doğan yükümlülüklerin gereği gibi ifa edilmemesinden dolayı sorumludur. Ancak sözleşmenin hiç ya da gereği gibi ifa edilmemesi tüketicinin kusuruna veya mücbir bir sebebe dayanıyorsa, seyahat acentası sorumlu tutulamaz.

 

   Paket tur sırasında,seyahat acentasının sözleşmenin esaslı unsurunu oluşturan hizmetlerden bir veya birkaçını sağlamaması ya da sağlayamayacağının anlaşılması durumunda; seyahat acentası, paket turun devam etmesi için tüketiciye ilave maliyet getirmeyen eşdeğerde alternatif düzenlemeler yapar ve sözleşmede yer alan hizmetler ile sunulan hizmetler arasındaki farkı tazmin eder.

 

   Söz konusu düzenlemeleri yapmak mümkün değilse, ya da bunlar haklı nedenlerle tüketici tarafından kabul edilemez ise; seyahat acentası tüketicinin hareket yerine veya kabul edeceği herhangi bir dönüş noktasına geri dönmesi için eşdeğerde ulaşım imkanını sağlar. Tüketicinin yaptığı tüm ödemeleri 10 gün içinde iade eder ve gerekli hallerde tüketicinin zararını tazmin eder.’’

 

   Düzenlemeye göre;

 

·      Seyahat acentasının kısmen veya tamamen sağlayamadığı ya da sağlayamayacağı anlaşılan edimin sözleşmenin esaslı unsurunu oluşturması gerekir (Esaslı olmayan – önemsiz – için bu yola gidilemez; eksikliğin önemli olup olmadığı her somut olaya göre ayrıca değerlendirilir. Önemsiz eksiklikler birden fazla ise ücret indirimi talep edilmelidir)[32].

·      Eksikliğin önemli olduğu durumlarda paket turu düzenleyen, paket turun devam etmesi için tüketiciye ilave maliyet getirmeyen eşdeğerde düzenlemeler yapar.

·      Söz konusu düzenlemeleri yapmak mümkün değilse ya da bunlar haklı nedenlerle tüketici tarafından kabul edilemez ise seyahat acentası tüketicinin hareket yerine ya da kabul edeceği herhangi bir dönüş noktasına geri dönmesi için ulaşım imkanını sağlar ve tüketicinin yaptığı tüm ödemeleri 10 gün içinde iade eder.

 

   Ayrıca tüketici, Yönetmeliğin 11. maddesine göre sözleşmenin hiç ya da gereği gibi ifa edilmemesi halini, hizmetin ifa edilmesi gerektiği ya da ifa edildiği tarihten itibaren 30 gün içerisinde ilgili hizmet sağlayıcısına ve seyahat acentasına bildirmek zorundadır.

 

   Paket Turlar Yönetmeliğinin 10. maddesinin ilk fıkrasında illiyet bağını kesen sebeplerin varlığı halinde seyahat acentasının sorumluluğunun olmayacağı düzenlenmiştir.Ancak burada “tüketicinin kusuru’’ ifadesini “tüketicinin ağır kusuru veya kastı’’ şeklinde anlamak gerekir[33].

 

İ-) SORUMSUZLUK KAYDI

 

   Paket tur yönetmeliğinin 10. maddesi tüketici adına olumlu ve kanunun amacına uygun bir düzenlemedir. Madde:’’ Sözleşme metninde veya müstakil herhangi bir belgede tüketicinin bu Yönetmelikte yer alan haklarını kullanmaktan feragat ettiğine dair veya seyahat acentasının bu Yönetmelikten kaynaklanan yükümlülüklerini sınırlayan veya ortadan kaldıran kayıtlar geçersizdir.’’şeklindedir.

 

III. TURİZM MEVZUATIMIZDA PAKET TURLARA İLİŞKİN HÜKÜMLER ve GETİRDİKLERİ

 

   Öncelikle belirtmek gerekir ki, paket tur sözleşmelerinin bir tarafını oluşturan Seyahat Acentaları, 1618 sayılı Seyahat Acentaları ve Seyahat Acentaları Birliği Kanunu[34] m.32  gereği Seyahat Acentaları Birliği’ne (TURSAB) üye olmak zorundadırlar.

 

   Yine aynı kanun madde 12 gereği: ‘ Seyahat acentaları ve şubeleri, müşterileri ile biletlerini satacakları ulaştırma müesseselerine sunacakları hizmetler ve tüm seyahat acentalığı işlemlerinden doğacak yükümlülüklerine karşılık teşkil etmek üzere bir kuruluş teminatı vermek zorundadır.

 

   Ayrıca Seyahat Acentaları Yönetmeliği madde 43 gereği A grubu ve geçici A grubu[35]acentalarının yurtdışına düzenleyecekleri turlarda doğabilecek tüketici haklarına karşılık olmak üzere, tur masraflarının %25’i tutarında bir teminat Bakanlığa[36] verilir. Verilen bu teminat turun bitiş tarihinden itibaren 2 ay süreyle Bakanlıkta tutulur.

 

   Yine Yönetmelik m.44 gereği, Bakanlık elinde tuttuğu teminatlarla, Acentanın sunduğu hizmetin ayıplı olması halinde, tüketicinin talebini karşılar.

 

      1618 sayılı Yasa madde 19 acentaya, gerçeğe aykırı ve yanıltıcı tanıtma ve reklam yasağı getirmekle beraber, reklam ve tanıtma belgelerinden birer nüshayı, dağıtımlarından 15 gün önce Turizm ve Tanıtma Bakanlığına gönderme ödevi yüklemiştir. Bu da tüketicilerin yanılmasını ve aldatılmasını önleyici bir tedbir olarak önemlidir.

 

   TÜRSAB’ın hazırlamış olduğu ‘ Türkiye Seyahat Acentaları Birliği Turizm Tüketicileri Taleplerini Değerlendirme Amaçlı Kütahya Çizelgesi’de tüketici sorunlarının çözülmesinde faydalanılan bir çizelgedir. Bu çizelgede olumlu sayabileceğimiz bir düzenleme şudur. Çizelgede sadece sözleşmeye göre taahhüt edilen hükümler değil aynı zamanda olması gereken hizmetlerin aksamasından da bahsedilmiştir. Çizelge tüketicilerin bedel iade taleplerinin değerlendirilmesinde yararlanılacak bir kaynak niteliğindedir. Ayrıca bu çizelgede rehber tanımlanırken Profesyonel Turist Rehberi Kokartı sahibi kişiler denilerek rehber konusunda bir standart getirmiştir.

 

   Yukarıda kısmen değinilen turizm mevzuatı da Paket Turlar Yönetmeliğinde yer almayan hususlarda ya da TKHK ile birlikte tüketiciye fayda sağlayabilecek niteliktedir.

 

IV. TÜKETİCİLERİN BAŞVURABİLECEĞİ MERCİİLER

 

   Herşeyden önce TKHK kapsamında tüketiciler TKHK m.22 gereği Tüketici Sorunları Hakem Heyetlerine başvurabileceklerdir. Bu anlamda başvurabilecekleri yargı organı ise TKHK m.23 uyarınca Tüketici Mahkemeleridir.

 

   Ayrıca Seyahat Acentaları Yönetmeliği m.44 hükmü gereği, tüketicinin, seyahat acentası aleyhine mahkemeye veya TÜRSAB bünyesinde bulunan kuruluna başvurmuş olması halinde veya seyahat acentası tarafından tüketici aleyhine mahkemeye veya TÜRSAB bünyesinde bulunan tahkim kuruluna[37] başvurulması halinde talep bu makamların belirlediği miktarda karşılanır. Nitekim ekte sunulan Yurtdışı Paket Tur Tip Sözleşmede olduğu gibi TÜRSAB tahkim[38] kurulu uyuşmazlığı çözecek makam olarak yetkilendirilebilir. Fakat TKHK m.6 ya dayanılarak çıkartılan Tüketici Sözleşmelerindeki Haksız Şartlar Hakkında Yönetmelik[39] EK a-15 uyarınca bu gibi şartlar tüketicinin mahkeme ya da başka başvuru yollarını kısıtladığından Bakanlıkça haksız şart olarak değerlendirilmiştir.

 

   Yukarıda da değinildiği üzere acentanın verdiği teminatlar ile ilgili olarak tüketici, 1618 sayılı yasa madde 16 uyarınca zararlarının tazmini için Turizm Bakanlığına başvurabilecektir.